Το παιδί και το βιβλίο-Πως μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να αγαπήσει το βιβλίο Τι προσφέρει ένα καλό βιβλίο | Τα είδη των βιβλίων |

[της Μπέτη Καβάκα, κοινωνικής λειτουργού]

[] Το βιβλίο έχει χαρακτηριστεί σαν ο πιο πιστός φίλος κι αν το καλοσκεφτούμε πράγματι είναι έτσι. Δεν μας αρνείται ποτέ τη συντροφιά του και είναι πάντα πρόθυμο να μας ενημερώσει και να μας ψυχαγωγήσει.

Το ίδιο ισχύει και για το παιδικό βιβλίο μέσα στο οποίο το παιδί βρίσκει τρόπους για να μάθει αλλά και να ψυχαγωγηθεί.

Σαν όλους τους φίλους όμως, χρειάζεται κι αυτό σωστή επιλογή, επειδή οι επιδράσεις που ασκεί στο παιδί είναι μεγάλες. Φυσικά αυτό το έργο είναι αποκλειστικά ευθύνη των γονέων και όλων όσων ασχολούνται με τα παιδιά, αφού αυτά ούτε τις εμπειρίες έχουν, ούτε τις γνώσεις, αλλά ούτε και την κρίση για να κάνουν σωστή επιλογή.

Πριν όμως αναφερθούμε σ’ αυτό, θα ήθελα να αναφέρω και μια άλλη ευθύνη που έχουμε εμείς οι μεγάλοι και ειδικότερα οι γονείς, την ευθύνη να βοηθήσουμε το παιδί μας να συνηθίσει να διαβάζει. Θα έχουμε ακούσει όλοι την διαπίστωση ότι οι Έλληνες δε διαβάζουν. Επειδή όμως όλες οι συνήθειες, καλές ή κακές, αποκτώνται συνήθως κατά την παιδική ηλικία, μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας να αγαπήσει το διάβασμα και να το θεωρεί χαρά και όχι καταπίεση. Αυτό μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους, μερικούς από τους οποίους θα αναφέρω εδώ:

[1] Με το παράδειγμα μας. Δεν μπορούμε να απαιτούμε από το παιδί μας να διαβάσει, αν εμείς δεν διαβάζουμε. Ας μην ξεχνάμε ότι το παιδί μιμείται.

[2] Όταν ακόμη είναι μικρό και δεν μπορεί να διαβάσει μόνο του, να του διαβάζουμε ιστορίες κλπ. και να συζητάμε γι’ αυτά που διαβάσαμε. Αυτό κεντρίζει το ενδιαφέρον του παιδιού και το φέρνει από πολύ μικρό σε επαφή με το βιβλίο.

[3] Να το ακούμε με προσοχή όταν μας διηγείται κάτι που διάβασε και του έκανε εντύπωση και να απαντάμε πρόθυμα στις απορίες του.

[4] Να του αγοράζουμε καλά βιβλία όχι μόνο σαν δώρο τα Χριστούγεννα ή στα γενέθλιά του, αλλά όποτε βρίσκουμε ευκαιρία. Τα παιδιά μας έχουν τόσα πολλά παιχνίδια που δεν τα συγκινούν πια. Ίσως είναι καιρός ν’ αρχίσουμε να τους χαρίζουμε μια καλή βιβλιοθήκη.

[ ] Τι προσφέρει ένα καλό βιβλίο

[] Το παιδί εκτονώνεται και ικανοποιείται συναισθηματικά ζώντας έμμεσα τα βιώματα των ηρώων, κάτι που είναι πολύ σημαντικό γι’ αυτό.

Ας δούμε τώρα τη βοήθεια που προσφέρει το βιβλίο - και πάντα μιλάμε για το καλό βιβλίο - και την επίδραση που μπορεί να έχει στη σκέψη, αλλά και στο χαρακτήρα του παιδιού.

 Πρώτα απ’ όλα, του ικανοποιεί την περιέργεια για γνώση, του ανοίγει ένα παράθυρο σον κόσμο για να γνωρίσει άλλους λαούς, άλλους πολιτισμούς, τις κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος, της επιστήμης και της τεχνολογίας.

 Του καλλιεργεί τη σκέψη, την κρίση και τη φαντασία. Το παιδί εκτονώνεται και ικανοποιείται συναισθηματικά ζώντας έμμεσα τα βιώματα των ηρώων, κάτι που είναι πολύ σημαντικό γι’ αυτό. Ας μην ξεχνάμε ότι σήμερα τα παιδιά μεγαλώνουν σ’ ένα απρόσωπο κόσμο, απάνθρωπο και μηχανοποιημένο, με αποτέλεσμα να μην το συγκινεί τίποτα και τίποτα να μην τους προκαλεί το θαυμασμό που εμπνέει τον άνθρωπο για εξερεύνηση και δημιουργική προσπάθεια. Το παιδί έχει γίνει ένας μικρός πολύξερος που ξέρει όλες τις μάρκες των αυτοκινήτων, αλλά δεν μπορεί να ξεχωρίσει μια μυγδαλιά από μια ροδιά. Δεν παύει, όμως, να έχει έναν πλούσιο συναισθηματικό κόσμο και έχει ανάγκη να ζήσει τις συγκινήσεις που τους προκαλεί η περιπέτεια, η εξερεύνηση, το άγνωστο, κι αυτό το ζει μέσω των ηρώων των βιβλίων.

Χαίρεται, αγωνιά και ικανοποιείται με τις εμπειρίες τους. Παρόλο που ζει σ’ ένα κόσμο βίας ικανοποιείται να βλέπει το δίκαιο και το καλό να θριαμβεύουν, γιατί το παιδί έχει ανεπτυγμένο το αίσθημα του δικαίου.

 Το καλό βιβλίο είναι πηγή χαράς και συγκίνησης, ανοίγει καινούριους ορίζοντες στο παιδί και του δημιουργεί νέα ενδιαφέροντα, το ευαισθητοποιεί και το βοηθάει να γνωρίσει τον εαυτό του και τα ανθρώπινα προβλήματα. Του μεταδίδει τους κανόνες, τα ήθη και τις αξίες της κοινωνίας, όπως την αλήθεια, την εργατικότητα, την τάξη κλπ. κι έτσι το βοηθάει να ξεπεράσει το εγωκεντρισμό και τις αδυναμίες του. Αυτό φυσικά δεν πρέπει να γίνεται με στείρα ηθικοδιδασκαλία που κουράζει το παιδί, αλλά μέσω των βιωμάτων των ηρώων.

[] Αν θέλουμε να συγκροτήσουμε ένα νέα κόσμο καλύτερο από το σημερινό πρέπει ν’ αρχίσουμε από το παιδικό βιβλίο.

 Επίσης οξύνει την σκέψη του παιδιού, πλουτίζει τις παραστάσεις του αλλά και το λεξιλόγιο του, το βοηθάει στην εκμάθηση της γλώσσας, στην ορθογραφία και του βελτιώνει την εκφραστική ικανότητα. Γι’ αυτό τα παιδιά που διαβάζουν πολύ - βιβλία, βέβαια με σωστή γλώσσα και όχι κόμικς- γράφουν συνήθως καλές εκθέσεις.

 Ακόμα, το βιβλίο είναι καλό μέσο ψυχαγωγίας για το παιδί.

  Όμως, το πιο σημαντικό ίσως είναι ότι το βιβλίο συμβάλλει στη διαμόρφωση ορισμένων πεποιθήσεων, αλλά και του χαρακτήρα του παιδιού και τα μηνύματα και τις αρχές που μεταδίδει σ’ αυτό, καθώς και με τα πρότυπα συμπεριφοράς που προβάλλει. Γι’ αυτό και στα πορίσματα ενός συνεδρίου της Διεθνούς Οργανώσεως βιβλίων για τη Νεότητα, μεταξύ άλλων αναφέρεται: "Αν θέλουμε να συγκροτήσουμε ένα νέο κόσμο καλύτερο από το σημερινό, πρέπει ν’ αρχίσουμε από το παιδικό βιβλίο".

Εδώ ακριβώς βρίσκεται κα η δική μας ευθύνη ως Χριστιανοί γονείς, να κάνουμε σωστή επιλογή, όπως αναφέραμε και στην αρχή. Εκτός από τη γενική επιλογή, ότι δηλαδή το βιβλίο πρέπει να ανταποκρίνεται στην ηλικία και τα ενδιαφέροντα του παιδιού, πρέπει κυρίως να προσέξουμε το περιεχόμενό του να προβάλλει υγιή και σωστά πρότυπα συμπεριφοράς. Σαν παιδιά του Θεού, με γνώμονα το Λόγο του Θεού, και με τη σοφία που θα ζητήσουμε από Εκείνον, θα διαλέξουμε βιβλία που οι αρχές τους και τα μηνύματά που δίνουν συμφωνούν με τον ηθικό Νόμο του Θεού, όμως αυτός παρουσιάζεται στην Αγία Γραφή.

[] Ίσως φανεί υπερβολικό, αλλά γιατί για τα ρούχα του, το φαγητό του, αλλά ακόμα και για τα παιχνίδια του, δαπανούμε τόσο χρόνο για να βρούμε το καλύτερο και για την πνευματική του τροφή αδιαφορούμε;

Γι’ αυτό πρέπει να διαβάζουμε το βιβλίο πριν το δώσουμε στο παιδί και να προσπαθούμε να διακρίνουμε το σκοπό του συγγραφέα και τυχόν λαθεμένα μηνύματα που περιέχουν. Ίσως φανεί υπερβολικό, αλλά γιατί για τα ρούχα του, το φαγητό του, αλλά ακόμα και για τα παιχνίδια του, δαπανούμε τόσο χρόνο για να βρούμε το καλύτερο και για την πνευματική του τροφή αδιαφορούμε; Ας μην ξεχνάμε ότι το παιδί είναι ανώριμη προσωπικότητα και εύκολα επηρεάζεται και υιοθετεί αυτά που διαβάζει, ή ταυτίζεται με τους ήρωες, τους μιμείται και γενικά, είναι ένας παθητικός δέκτης, χωρίς να είναι σε θέση να ασκήσει κάποια κριτική.

Γι’ αυτό πρέπει να διδάξουμε τις αρχές του Θεού στα παιδιά μας, ώστε σιγά σιγά να διαμορφώσουν δικά τους κριτήρια επιλογής βιβλίων και να μπορούν να διακρίνουν μόνα τους το επικίνδυνο μήνυμα και να το απορρίπτουν. Στο Δευτερονόμιο 6:7, ο Λόγος του Θεού μας παραγγέλλει: "Και ούτοι οι λόγοι τους οποίους Εγώ σε προστάζω σήμερον, θέλουσιν είσθαι εν τη καρδία σου και θέλεις διδάσκει αυτούς επιμελώς εις τα τέκνα σου, και περί αυτών θέλεις ομιλεί καθήμενος εν τη οικία σου, και περιπατών εν τη οδώ και πλαγιάζων και εγειρόμενος".

πάνω

[ ] Τα είδη των βιβλίων

Ανάλογα με το περιεχόμενο μπορούμε να χωρίσουμε σε 4 γενικές κατηγορίες:

[1] Αυτά που προσφέρουν γνώσεις, όπως τα εκπαιδευτικά, τα επιστημονικά, τα εγκυκλοπαιδικά κλπ.

[2] Τα λογοτεχνικά βιβλία, όπως ιστορίες φανταστικές ή πραγματικές κλπ.

[3]  Η ποίηση, που έχει σαν σκοπό την αισθητική απόλαυση, καθώς και την ανάπτυξη της φαντασίας και την καλλιέργεια της γλώσσας.

[4] Τα βιβλία απασχόλησης και εργασίας, όπως ζωγραφικής κ.α. με τα οποία μπορεί το παιδί ν’ ασχοληθεί και συγχρόνως να μάθει.

Φυσικά σαν γονείς πρέπει να φροντίζουμε να έχουν τα παιδιά μας απ’ όλα τα είδη των βιβλίων, πάντα ανάλογα με την ηλικία και τις ανάγκες τους, ώστε η γνώση τους να μην είναι μονόπλευρη αλλά και τα ενδιαφέροντά τους να διευρυνθούν.

Σχετικά με την πρώτη κατηγορία, δηλαδή τα βιβλία γνώσης, πρέπει να προσέχουμε να δίνουν ακριβή στοιχεία, χωρίς να παραποιούν τα γεγονότα ή να ωραιοποιούν καταστάσεις, ώστε να μη δημιουργείται εσφαλμένη εικόνα στο παιδί. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται και τα σχολικά βιβλία, τα οποία τα παιδιά μας τα διαβάζουν υποχρεωτικά. Δυστυχώς τα βιβλία του Δημοτικού, και πολύ περισσότερο του Γυμνασίου και του Λυκείου, περιέχουν πράγματα που αντίκεινται στο Λόγο του Θεού. Γι’ αυτό πρέπει κι αυτά να τα παρακολουθούμε όσο είναι δυνατόν, για να ανασκευάζουμε τα λαθεμένα μηνύματα που περιέχουν. Ίσως να μην έχουμε τις γνώσεις για να κρίνουμε τα ιστορικά γεγονότα και τις επιστημονικές μεθόδους που περιέχουν, μπορούμε όμως να διακρίνουμε θεωρίες και απόψεις που δε συμφωνούν με το Λόγο του Θεού, π.χ. θεωρία της εξέλιξης, υλιστικές θεωρίες κλπ.

Τα λογοτεχνικά βιβλία έχουν σαν σκοπό την αισθητική απόλαυση και τη μετάδοση αρχών και μηνυμάτων, συχνά όμως και γνώσεων. Δηλαδή στοχεύουν στο να ψυχαγωγήσουν αλλά και να διδάξουν το παιδί. Η επιλογή και σ’ αυτή την κατηγορία βιβλίων θα γίνεται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

Για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, δηλαδή μέχρι 8 χρονών, είναι κατάλληλα τα βιβλία με μικρές ιστορίες στις οποίες δεν υπάρχει το φανταστικό στοιχείο, απλά γραμμένες χωρίς αφηρημένες έννοιες, με μεγάλα γράμματα και πολλές εικόνες. Σκοπός είναι η γνωριμία του παιδιού με το περιβάλλον και η ψυχαγωγία του.

Για παιδιά 9-10 χρονών είναι κατάλληλα απλές φανταστικές ιστορίες, περιπετειώδη διηγήματα ή και βιβλία που περιγράφουν ιστορικά γεγονότα με απλό τρόπο. Οι εικόνες πρέπει να περιοριστούν ώστε το παιδί να χρησιμοποιεί τη φαντασία του.

Μετά τα 11 χρόνια αρχίζει το παιδί να χρησιμοποιεί τη λογική και να αντιλαμβάνεται αφηρημένες έννοιες. Ιδιαίτερα μετά τα 13 χρόνια που αρχίζει το παιδί να προβληματίζεται, μπορεί να διαβάζει βιβλία που περιγράφουν προβλήματα της σύγχρονης ζωής όπως τα ναρκωτικά, η μόλυνση του περιβάλλοντος κλπ. Χρειάζεται φυσικά προσοχή στον τρόπο που περιγράφονται τα γεγονότα, δηλαδή να είναι αντικειμενικά χωρίς θεοποίηση ηρώων, γιατί τα παιδιά εύκολα ταυτίζονται με τους ήρωες. Το βιβλίο πρέπει να είναι αληθινό, ν’ αποδίδει τις σωστές διαστάσεις της ζωής και να προβληματίζει χωρίς να δίνει έτοιμες λύσεις, ώστε να ενεργοποιεί τη σκέψη του παιδιού.

Το παραμύθι ανήκει στην κατηγορία του λογοτεχνικού βιβλίου και είναι πολύ αμφιλεγόμενο είδος. Οι υποστηρικτές του λένε ότι με το φανταστικό του στοιχείο αναπτύσσει τη φαντασία και την κρίση του παιδιού κι έτσι συντείνει την προετοιμασία δημιουργικών ανθρώπων. Επίσης βοηθάει στην ευαισθητοποίηση και την κοινωνικοποίηση του παιδιού καθώς αυτό παρακολουθεί τον αγώνα μεταξύ του καλού και του κακού και τη νίκη του καλού. Ακόμη, με τα λαϊκά παραμύθια, έρχεται το παιδί σε επαφή με την παράδοση του τόπου και το λαϊκό του πολιτισμό. Τέλος, στο παραμύθι υπάρχει και το διδακτικό στοιχείο π.χ. Μύθοι Αισώπου, το Ασχημόπαπο του ’ντερσεν, το φόρεμα του βασιλιά, όπου με χιούμορ καυτηριάζονται οι ανθρώπινες αδυναμίες.

1) Παρουσιάζει ένα φανταστικό κόσμο που απέχει πολύ από την πραγματικότητα έτσι δεν δίνει σωστή εικόνα ούτε σωστά πρότυπα που μπορούν να μιμηθούν τα παιδιά.

2) Δημιουργεί εσφαλμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις για ορισμένα πρόσωπο π.χ. τη μητριά, ταυτίζει το ωραίο με το καλό και το άσχημο με το καλό (η όμορφη βασιλοπούλα είναι καλή, ενώ η άσχημη γριά είναι πάντα κακιά). Ακόμη τα μικρότερα αδέλφια είναι έξυπνα ενώ τα μεγαλύτερα είναι καυτά ή κακά.

3) Περιγράφει έντονες ή βίαιες σκηνές, δράκους, μάγους, γονείς που εγκαταλείπουν τα παιδιά τους στο δάσος κ.λ.π., κι έτσι δημιουργούνται άγχος και φοβίες στο παιδί, που δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό, πολλές από τις οποίες μπορεί να το συνοδεύσουν σ’ όλη του τη ζωή.

Οι γονείς, λοιπόν, πρέπει να χειρίζονται το παραμύθι με ιδιαίτερη προσοχή.